Hẹp động mạch cảnh – căn bệnh thầm lặng dẫn đến đột quỵ

Trong bài chia sẻ chuyên môn sâu sắc từ BSCKII. Dương Chí Lực – Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Trung ương Quảng Nam, người đọc sẽ có cái nhìn đầy đủ và dễ hiểu hơn về bệnh lý này, từ nguyên nhân, triệu chứng, yếu tố nguy cơ đến chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa hiệu quả.

Động mạch cảnh – dòng sông nuôi dưỡng não bộ

Giống như con sông mang phù sa nuôi dưỡng vùng hạ lưu, động mạch cảnh đảm nhận khoảng 70% lượng máu nuôi não – cơ quan trung tâm điều khiển mọi hoạt động sống. Vì vậy, bất kỳ cản trở nào trong dòng chảy này đều có thể dẫn đến thiếu máu não, biểu hiện bằng chóng mặt, nhức đầu và thậm chí là đột quỵ.

Nguyên nhân gây hẹp động mạch cảnh

Nguyên nhân thường gặp nhất là do mảng xơ vữa tích tụ trên thành mạch, hình thành từ quá trình lắng đọng chất béo, cholesterol, canxi... Theo thời gian, các mảng xơ vữa lớn dần, làm hẹp lòng mạch và cản trở lưu thông máu lên não.

Các yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Người cao tuổi: người trên 80 tuổi chiếm khoảng 10% số ca bệnh.
• Rối loạn mỡ máu: nồng độ LDL-cholesterol và triglyceride cao.
• Tăng huyết áp, đái tháo đường.
• Hút thuốc lá: nicotine gây tổn thương nội mạc mạch máu.
• Béo phì, ít vận động.
• Tiền sử gia đình có bệnh tim mạch.

Do có chung yếu tố nguy cơ nên người mắc hẹp động mạch cảnh cũng thường bị kèm bệnh mạch vành, mạch máu ngoại biên…

Dấu hiệu nhận biết

Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn sớm. Người bệnh có thể chỉ cảm thấy chóng mặt, nhức đầu nhẹ, tê yếu thoáng qua. Khi bệnh tiến triển, có thể xuất hiện:

• Cơn thiếu máu não thoáng qua: tê yếu tay chân một bên, mù một bên, nói khó, chóng mặt… kéo dài vài phút rồi tự khỏi (dưới 24h).
• Nếu triệu chứng kéo dài trên 24 giờ, nguy cơ đột quỵ là rất cao: yếu liệt tay chân, rối loạn ngôn ngữ, nhìn mờ, chóng mặt, đau đầu dữ dội.

Bệnh lý động mạch cảnh.

Chẩn đoán bệnh

Các phương tiện chẩn đoán hiện đại:

• Siêu âm động mạch cảnh: phương pháp đầu tay, đơn giản, chi phí thấp.
• CT Scanner, MRI: xác định vị trí tổn thương, đánh giá toàn bộ động mạch cảnh.
• Chụp mạch số hóa xóa nền (DSA): "tiêu chuẩn vàng" để xác định mức độ hẹp, thường dùng khi có chỉ định can thiệp đặt stent.

Điều trị hẹp động mạch cảnh

Gồm ba phương pháp chính:

1. Điều trị nội khoa: dùng thuốc chống kết tập tiểu cầu (aspirin, clopidogrel), kiểm soát huyết áp, mỡ máu, đường huyết theo khuyến cáo. Mục tiêu huyết áp <140/90 mmHg, LDL <70 mg/dL.
2. Can thiệp đặt stent động mạch cảnh: mở rộng lòng mạch, phục hồi dòng chảy. Thường chỉ định cho:

• Hẹp trên 50%, có/không có triệu chứng.
• Vị trí khó phẫu thuật hoặc bệnh nhân không phù hợp mổ.

Ưu điểm: ít xâm lấn, giảm nguy cơ tổn thương dây thần kinh, phù hợp với người bệnh có tiền sử xạ trị, phẫu thuật vùng cổ.

3. Phẫu thuật bóc tách nội mạc động mạch cảnh:

• Lựa chọn hàng đầu cho hẹp trên 50%.
• Loại bỏ mảng xơ vữa, khơi thông dòng máu, giảm nguy cơ đột quỵ tái phát (từ >25% xuống còn 9–15%).
• Thời điểm tốt nhất là trong vòng 2 tuần từ khi có triệu chứng.

Biến chứng có thể gặp: đột quỵ sau mổ (khoảng 2%), tổn thương dây thần kinh sọ (IX, XII).

Theo dõi sau can thiệp/phẫu thuật

• Tái khám mỗi 1–3 tháng.
• Kiểm tra siêu âm sau 3–6 tháng, sau đó mỗi 1–2 năm.
• Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ để phòng tái phát.

Phòng bệnh chủ động

• Không hút thuốc lá.
• Duy trì cân nặng hợp lý (BMI 18.5–22.9).
• Ăn uống khoa học: giảm mỡ, muối, đạm, tăng rau xanh.
• Tập thể dục đều đặn.
• Điều trị ổn định bệnh mạn tính (tăng huyết áp, đái tháo đường).
• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt khi có dấu hiệu chóng mặt, xây xẩm, tê yếu tay chân…

Nội mạc động mạch cảnh bị xơ vữa.

Triển khai điều trị tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Quảng Nam

Từ năm 2023 đến nay, Bệnh viện đã thực hiện điều trị hẹp động mạch cảnh cho hơn 50 người bệnh, mang lại hiệu quả rõ rệt, giúp người bệnh trở lại cuộc sống bình thường.

Bệnh viện hiện sở hữu đầy đủ các thiết bị hiện đại: siêu âm Doppler mạch cảnh, CT scanner, DSA… cùng đội ngũ bác sĩ chuyên sâu, giàu kinh nghiệm. Ngoài phẫu thuật, các kỹ thuật can thiệp đặt stent được triển khai thường quy với kết quả tích cực.

Hẹp động mạch cảnh là nguyên nhân quan trọng gây đột quỵ nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị nếu được phát hiện sớm. Việc nâng cao nhận thức, thăm khám định kỳ và điều chỉnh lối sống khoa học là những bước đi quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe mạch máu và não bộ – nơi điều hành sự sống của mỗi chúng ta.

Biên tập, design: Tổ CTXH

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Y tế (2022) Quyết định số Số: 2475/QĐ-BYT ngày 09/9/2022 về việc ban hành tài liệu chuyên môn “hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh động mạch ngoại biên”.

2. Lâm Văn Nút, Phan Quốc Cường (2024). “Đánh giá kết quả điều trị hẹp động mạch cảnh trong bằng phương pháp bóc nội mạc ở bệnh nhân có nguy cơ phẫu thuật cao”, Tạp chí Y học Việt Nam, tập 544, số 1.

3. Vương Hữu Phú, Lê Hữu Phước, Lại Văn Nông (2023). “Đặc điểm tổn thương động mạch cảnh ở bệnh nhân tăng huyết áp kèm đái tháo đường type 2 tại Bệnh viện Đa khoa Cà Mau năm 2022 – 2023”, Tạp chí Y học Việt Nam tập 531, số 2. Trang 376 – 380. DOI: https://doi.org/10.51298/vmj.v531i2.7210.

4. Bùi Nguyên Tùng, Nguyễn Quốc Thái, Nguyễn Ngọc Quang (2024). “Can thiệp đặt stent động mạch cảnh: thực hành hiện tại và xu hướng phát triển tương lai”, Tạp chí Tim mạch học Việt Nam, số 107 (1), trang 104 – 110. DOI: https://doi.org/10.58354/jvc.107S(1).2024.772.

5. Rohan Arasu,   Alexis Arasu,   Juanita Muller  (2021). “Carotid artery stenosis: An approach to its diagnosis and management”, Australian Journal of General Practice (AJGP) Volume 50, Issue 11, November 2021.

6. Aqsa Ismail, Shivani Ravipati, Diana Gonzalez-Hernandez (2023). “Carotid Artery Stenosis: A Look Into the Diagnostic and Management Strategies, and Related Complications”, Pubmed Central, 2023 May 9;15(5):e38794.